(80/150 - 700/767)
Imam Âzam (büyük Imam) lâkabiyla bilinen, Ebû Hanife künyesiyle meshur Numân b. Sâbit b. Zevta (Zûta) mutlak müctehid ve fikihta Hanefi mezhebinin imami.
Ebû Hanife, Kûfe'de hicrî 80 yilinda dogdu. Numân ve ailesinin
Arap olmadigi kesindir; onun Farisi veya Türk oldugu seklinde degisik görüsler
vardir. Dedesi Zûta, Teym b. Sa'lebeogullari kabilesinin âzatlisi olup, Hz. Ali
zamaninda Kâbil'den Kûfe'ye gelerek; orada yerlesti. Zûta'nin oglu Sâbit de
Kûfe'de ipek ve yün kumas ticaretiyle ugrasti. Islâm'in hâkim oldugu bir
ortamda yetisen Numân b. Sâbit küçük yasta Kur'ân-i Kerîm'i hifzetti. Kirâati,
yedi kurrâdan biri olarak taninan Imam Âsim'dan aldigi rivâyet edilir (Ibn Hacer
Heytemî, Hayratu'l Hisan, 265) Numân gençligini ticaretle geçirdikten
sonra Imam Sa'bî (20/104)'nin tavsiye ve destegiyle ögrenimine devam etti.
Arapça, edebiyat, sarf ve nahiv, siir ögrendi. Yetistigi Kûfe sehri ve bütün
Irak bölgesi müslim-gayrimüslim birçok düsüncenin, itikâdi firkalarin bulundugu,
itikadla ilgili atesli tartismalarin yapildigi rey ehlinin
yerlestigi bir sehirdi. Dindar bir ailede yetisen Ebû Hanife'nin de bu itikâdi
tartismalara zaman zaman katildigi kuvvetle muhtemeldir. Ebû Hanife, Sa'bî'nin
kendisini ilme tesvikini söyle anlatmaktadir: "Günün birinde Sa'bî'nin yanindan
geçiyordum. Beni çagirdi ve bana, 'Nereye devam ediyorsun?' dedi. Ben de, 'Çarsi
pazara' dedim. O, 'Maksadim o degil, ulemâdan kimin dersine devam ediyorsun?'
dedi. Ben, 'Hiçbirinin' diye cevap verince Sa'bî, 'Ilmi ve ulemâ ile görüsmeyi
sakin ihmal etme. Ben senin uyanik ve aktif bir genç oldugunu görüyorum' dedi.
Onun bu sözü benim içimde iyi bir etki yapti. Ticareti biraktim, ilim yolunu
tuttum. Allah'in inâyetiyle Sa'bî'nin sözünün bana çok faydasi oldu." Kendisinin
de
belirttigi gibi Sa'bî'nin bu tavsiyesi onun için bir dönüm noktasi olmustur.
Bundan böyle ticaret isini ortagi Hafs b. Abdurrahman'a devredecek, ara-sira
dükkânina ugrayacak, asil isi ilim meclislerine devam etmek olacaktir. O zaman
Numan henüz yirmiiki yasindadir (Muhammed Ebû Zehra, Ebû Hanife, Çev.: Osman
Keskioglu. Istanbul 1970. 43).
