SÂLİH ve SÂDIKLARLA BERÂBER OLMAK

Evliyâullâh’ı sevmeyen gâfil bir kimse vardı. Birgün bir Hakk dostunun dergâhının yanından geçerken başını merakla dergâhtan içeri sokup baktı. İçeride sohbet meclisi kurulmuş, ilâhî feyz yağmurları birer inci hâlinde oradakilere ikrâm ediliyordu. Bundan habersiz gâfil, dudak büküp yoluna devâm etti.

O günün gecesinde dehşetli bir rüya gördü. Mahşer meydanındaydı. Zebânîler onu almış cehenneme götürüyorlardı. Bu arada gündüz görüp baktığı dergâhın şeyhi göründü ve zebânîlere:

“–Onu bırakın, onun başı dün bizim sohbet meclisimize dâhil oldu!” dedi.

Zebânîler de:

“–Hayır! Bu gâfil bir kimsedir ve cehennemliklerdendir.” dediler.

Onlar böyle konuşurlarken uyanan adamcağız, sabahleyin derhâl o zâtın meclisine koştu ve gönlü uyanmış bir vaziyette ârifler kervanına katıldı.

Enes -radıyallâhu anh-’ın rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfe göre, Allâh Teâlâ’nın bir takım gezici melekleri vardır. Bunlar dâimâ zikir ve sohbet meclislerini ararlar. Bulduklarında meclisin etrâfında halka olarak:

“–Yâ Rab! Bu kulların senin kitâbını okuyorlar, Hazret-i Peygamber’e salât ü selâm getiriyorlar ve Sen’den dünya ve âhiret hâcetlerini taleb ediyorlar.” derler.

Cenâb-ı Hakk:

“–Şâhid olunuz, onları afvettim.”buyurur.

Melekler:

“–Yâ Rab! İçlerinde oraya yanlışlıkla gelmiş olan falan ve filan da vardı!..” deyince Allâh Teâlâ:

“–Onlar (o sâlih ve sâdık kullar)öyle bir topluluktur ki, onlarla berâber bulunanlar şakî sayılmazlar…” (Tergîb, II. 402)

Buradaki müjdeler, sâlih ve sâdıklarla berâber olmak husûsunda derûnî bir teşviktir. Zîrâ kalbin mâsivâdan muhâfaza edilmesi ve dâimâ hayır telkînlerine muhâtap kılınması için, rûhâniyetlerinden feyz alınabilecek gönül ehli, sâlih ve sâdıklarla ünsiyet zarûrîdir. Çünkü her uzuvda bir irâde bulunmasına rağmen yalnız kalbde irâde yoktur ve kalb, çevresinden gelen telkînlerin kendisini yönelttiği istikâmete tâbî olmak temâyülündedir.

Kalb, içinde bulunduğu vasatın rengine, şekline ve âhengine bürünür. Ancak, bu hâl kalbde belli tesirlerin kök salıp yerleşmesindeki başlangıç hâlidir. Sonradan oluşan müsbet veyâ menfî tesirler, evvelkilere benzerlik veyâ zıdlık sebebiyle müsbet de olabilirler, menfî de. Lâkin kalb, başlangıçta iyi tesirlerle yoğrulup belli bir kıvâma getirilmedikçe büyük bir tehlikeye mâruzdur. Zîrâ bütün tesirler karşısında kalbde mevcûd olan muhabbet, onun tesiri altında kalıcı; nefret ise bu tesirleri reddedici bir rol oynar. İşte bu sebepledir ki insanın mânen yükselip alçalmasında, muhabbet ve husûmetin yerinde kullanılması pek mühim bir müessirdir.

Gerçekten muhabbeti lâyıkına, husûmeti de müstehakkına yöneltebilmek, sahibini âbâd ederken, aksine muhabbeti lâyık olmayanına, husûmeti de müstehak olmayana yöneltmek, bunu yapanı bu yönelişlerdeki şiddet nisbetinde bedbaht kılar.

Bu hakîkat göz önünde tutulduğunda, mânevî terakkî için Allâh’ın sâlih kullarıyla berâber olup onların tesir dâiresi içinde yaşamanın lüzûm ve ehemmiyeti net bir şekilde ortaya çıkar. Ancak bu takdîrde de istifâde, muhâtaba duyulan muhabbet nisbetinde gerçekleşir. Yoksa kuru kuruya bir berâberlik -az çok bir fâide sağlasa da- istenen netîceyi hâsıl etmez.

Ayrıca “sahâbî” ve “sohbet” kelimelerinin aynı kökten geliyor olması da câlib-i dikkattir. Ashâb-ı kirâm, Allâh Rasûlü -sallâllâhü aleyhi ve sellem-’e duydukları muhabbet, hürmet ve edeb hissiyâtı içinde mânevî sohbet ve terbiyeden murâd edilen istifâdenin en müşahhas ve mükemmel bir nümûnesi oldular. Ancak nâil oldukları bu istifâdenin âdetâ şartını ifâde eder mâhiyette de Rasûlullâh’ın sohbetinde büründükleri huzur ve edeb hâlini:

“–Sanki başımızın üzerinde bir kuş var. Kıpırdasak uçacak zannederdik.” şeklinde ifâde ederlerdi.

Ashâb-ı Kirâmın, mâzileri itibâriyle çorak topraklara benzeyen gönül âlemleri, Allâh Rasûlü -sallâllâhü aleyhi ve sellem-’in sohbet meclisindeki mânevî iklimin rahmet ve bereket sağanaklarıyla yoğruldu. Bu sâyede vaktiyle üstüne toprak basılmış eşsiz fazîlet ve mânâ tohumları neşv ü nemâ buldu. Sadırdan sadıra in’ikâs eden muhabbet ve rûhâniyet alışverişiyle yıldız şahsiyetler inkişâf etti. Câhiliyye devrinin merhametsiz, vicdansız, kız çocuklarını diri diri gömecek kadar katı, hak ve hukûk tanımaz insanı eridi, kayboldu. Aynı silüet içinde fakat bu defâ gözü gönlü yaş dolu, diğergâm, ince, rakîk, hassas bir insan hüviyeti teşekkül etti.

O insanlar Allâh Rasûlü -sallâllâhü aleyhi ve sellem-’in şahsiyetini ve yüce ahlâkını gittikleri her yere taşıdılar. Kıyâmete kadar menkıbeleri devâm edecek fazîletler sergilediler. Onlar hakkında âyet-i kerîmede Yüce Rabb’imiz de şöyle buyurur:

“(İslâm dinine girme husûsunda) öne geçen ilk muhacirler ve ensar ile onlara güzellikle tâbî olanlar var ya, işte Allâh onlardan razı olmuştur, onlar da Allâh’tan razı olmuşlardır. Allâh onlara, içinde ebedî kalacakları, zemîninden ırmaklar akan cennetler hazırlamıştır. İşte bu büyük kurtuluştur.” (et-Tevbe, 100)

İbâdet vecdi içinde geçen bütün sohbetler, Allâh Rasûlü’nün sohbetlerinden bir akistir. Zîrâ mânevî istifâdenin merkezi O’dur. Rûhî heyecânlarla dolu sohbetler de hep o merkezden teselsülen naklolan parıltılardır. Sâdık ve sâlihlerin böyle meclislerini ganîmet bilmelidir. Zîrâ bu meclisler öyle bir cennettir ki; içinde ilâhî aşk ile çağlayan gözler ve gönüller vardır. Bunlara istinâden şâir Nûri Baş, bir niyâz hâlinde ne güzel söyler:

Sohbetlerin her demi, bütün yârânla geçsin,

Rindâneler dergâha gelip feyizler içsin!..

……………

Gam bahçemiz şâd olsun o dem meclis-i nûrda,

İlâhî aşk uyansın, tende, rûhta, şuûrda,

Îmânlar tâzelensin, tevhîdlerle huzûrda,

Âşıklara cennetten güllü dallar verilsin!..

Kalbî hayâtın muhâfazası için sâlih ve sâdıklarla berâber olmak kadar, gâfil ve fâsıklarla ünsiyetten şiddetle sakınmak da çok önemlidir. Zîrâ teaffün etmiş (kokuşmuş) mezbele ve leşler üzerinden geçip gelen bir rüzgar, onların mülevves kokularını alarak etrâfa yayar, nefesleri tıkar ve rûhları daraltır. Yûnus Hazretleri, bu gerçeği şöyle misâllendirir:

Karga ile bülbülü bir kafese koysalar,

Her biri sohbetinden dâim melûl değil mi?

Öyle kim karga diler bülbülden ayrılmayı

Bülbülün maksûdu da billâhi ol değil mi?

Şeyh Ubeydullâh Ahrâr -kuddise sirruh-, bu hususta yârânına şöyle nasîhat eder:

“–Ağyâr ve bîgânelerle sohbet etmek, kalbe fütûr, rûha dağınıklık ve gönle perişanlık verir. Nitekim Bâyezîd-i Bistâmî, bir gün içinde böyle bir perişanlık duydu. Bir türlü kendisini toplayamadı; meclisindekilere:

“–Hele bir bakın meclisimizde yabancı biri var mı?” dedi.

Araştırdılar kimseyi bulamadılar. Fakat Bâyezid-i Bistâmî ısrâr etti:

“–Hele iyi araştırın. Asâların olduğu yere de bakın. Eğer öyle olmasaydı, içimde bu perişanlık olmazdı.” dedi.

Tekrar araştırdılar ve bir gâfilin asâsını buldular. O asâyı dışarı attılar; Bayezid-i Bistâmî’nin gönül huzûru da yerine geldi.

Yine bir gün Hâce Ubeydullâh Ahrâr Hazretleri, huzûruna gelen yakınlarından birine:

“–Senden yabancılık kokusu geliyor.” dedi ve ilâve etti:

“–Gâlibâ sen, yabancı birinin elbisesini giymişsin.”

O kimse hayretle:

“–Evet öyle.” dedi ve o elbiseyi değiştirip tekrar geldi.

Bunun farklı bir misâli de Yûsuf -aleyhisselâm- ile babası Yâkûb -aleyhisselâm- arasında vâkî olmuştur. Hazret-i Yâkûb, oğlu Yûsuf’ta kendi husûsiyetlerini görünce, ona diğer çocuklarından daha fazla meyletti. Bu muhabbette öyle aynîleşme oldu ki, daha sonra Yûsuf’un gömleği Mısır’dan kendisine getirilirken o Ken’an ilinde olduğu hâlde gömleğin kokusunu almaya başladı. Halbuki ondan başka hiç kimse o kokudaki sırrı hissetmemekteydi.

Mânevî hâllerin eşyâya bile sirâyet etmesi karşısında, eşyâdan daha hassas olduğunda şüphe bulunmayan insan kalbini, ne denli titizlikle muhâfaza etmek gerektiği ortadadır.

Yine büyükler bu hususta derler ki:

“Halkın amel ve ahlâkından cansız varlıklar bile in’ikâs alır. Bu itibarla türlü çirkinliklerin irtikâb edildiği bir yerdeki ibâdetle, amel-i sâlih ve hayırlara mekân olmuş bir yerdeki ibâdet, kıymetçe birbirinden çok farklıdır. Bunun içindir ki, Kâbe hareminde kılınan bir namaz, sâir yerlerde kılınanlardan misillerce üstündür.”

Bu hâlin zıddı olarak Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem- Efendimiz, Arafat’la Müzdelife arasındaki Vâdi-i Muhassır mevkiinden hızlı olarak geçmişlerdir. Bu tavır karşısında ashâb merâkla:

“–Yâ Rasûlallâh! Ne hâl oldu ki burada süratlendiniz?” diye sorunca Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem- Efendimiz:

“–Cenâb-ı Hak, bu mekânda zâlim Ebrehe ordusunu kahretti.” buyurmuşlardır.

Yine binbir meşakkat dolu Tebük Seferi’nden dönüşte ashâb-ı kirâm, gölgelenmek ve su temin edebilmek için Semûd Kavmi’nin taşları oyarak yapmış olduğu köşklere girdiler. Bunun üzerine -sallâllâhü aleyhi ve sellem- Efendimiz:

“Bu mekânda Cenâb-ı Hak Semûd Kavmi’ni helâk etti. O kahırdan bir hisse gelmemesi için buralardan su almayınız.” buyurdu.

Ashâb:

“–Yâ Rasûlallâh! Kırbalarımıza su doldurduk ve bu sudan hamur yaptık.” deyince Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem-:

“–Suları boşaltın ve hamurları develere yedirin!” emrini vermiştir. (Buhârî, Enbiyâ, 17)

Bu ve benzeri hâdiseler, hâllerin cemâdâta (cansız varlıklara) dahî sirâyet ve in’ikâsını gösteren tipik birer misâldir.

Gönül erleri olan sâlih ve ârifler de, kalblerindeki muhabbet, aşk ve vecdlerini sohbetlerine taşırlar. Kalblerindeki esrârın nûru cemaate akseder. Meydana gelen in’ikâs ve insibâğ (boyanma) netîcesinde gönüller kâbiliyyet ve istîdâda göre, feyz ve hakîkat nûru ile dolar. Tıpkı; gül, karanfil ve nâdîde çiçeklerle bezenmiş bir bahçe üzerinden esen sabah melteminin, gittiği yerlere, gönüllere bahar ferahlığı veren latîf râyihalar götürmesi gibi. Kalbî meziyetlerin inkişâfı ve irtifâ kazanması için sâlih ve sâdıkların güzel hâllerinden feyz (mânevî enerji) almaya gayret etmelidir.

Bu hususta Cenâb-ı Hakk âyet-i kerîmede şöyle buyurur:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ

“Ey îmân edenler! Allâh’tan ittikâ edin ve sâdıklarla berâber olun!” (et-Tevbe, 119)

Hâllerdeki sirâyet, yukarıda temâs edilmiş olduğu üzere muhabbet ve ünsiyet nisbetinde gerçekleşir. Kâmil bir mü’min olabilmek için sâdık ve sâlihlerle beraber olmak, yâni onları sevmek ve onlara yakın bulunmaya çalışmak, bu temâyülün kuvvetlenip arzu edilen netîceyi hâsıl etmesi için şarttır.

Bâyezîd-i Bistâmî’ye mürâcaat eden bir derviş:

“–Beni Allâh’a yaklaştıracak bir amel tavsıye et.” deyince Bâyezîd -kuddise sirruh-, ona şu nasîhatte bulunmuştur:

“–Allâh’ın velî kullarını sev! Sev ki, onlar da seni sevsinler. Onların gönlüne girmeye çalış! Çünkü Allâh, o âriflerin kalblerine her gün 360 defâ nazar eder. Onlardan birinin kalbinde senin adını görürse, seni bağışlar!..”

İşte bu sebeple tasavvufî terbiyede sâlikin mensûb olduğu yere ve sâdıklara âit muhabbetini tâze ve zinde tutabilmesi maksadıyla “râbıta”, dâimî bir temrin hâlinde kâideleştirilmiştir.

Düşünmelidir ki, günah ve mâsıyet yolundaki bir insan, bu kalbî bağlılığın güzel tesirleriyle, belki telâfîsi mümkün olmayan pek çok mânevî kayıptan kurtulabilir. Yine bunun yanında kalbî râbıtanın bereketiyle hayır yolunda nice mânevî kazançlara nâil olabilir.

Râbıta, muhabbetin şiddetiyle, kalbî duyuş ve hissedişte yüksek bir mânevî hat meydana getirir. Bu hattın iki ucundaki şahsiyetlerde “aynîleşme” istikâmetinde bir rûhî alışveriş başlar.

Ünsiyetle takviye edilen muhabbet, sonunda o hâle gelir ki, seven, sevdiğinin varlığında âdetâ yok olur. Hazret-i Mevlânâ -kuddise sirruh- ancak aşk netîcesinde gerçekleşen bu hâli şu sözleriyle ifâde eder:

“Denize kavuşan bir nehirde nehirlik biter, o, girdiği denizin bir parçası olur. Yediğimiz bir ekmek bünyemiz içinde erir ve vücûdumuzun bir parçası hâline gelir. Seven bir kimsenin varlığı da, duyduğu muhabbetin şiddeti kadar sevdiğinde kaybolur.”

Hazret-i Mevlânâ devamla, bu aynîleşme ve ifnâ hâlindeki hâlet-i rûhiyeyi de şöyle beyân eder:

“Aşk geldi, kan gibi damarlarıma, derime doldu. Beni benden aldı, varlığımı sevgiliyle doldurdu. Vücûdumun bütün cüzlerini dost kapladı. Benden bana kalan ancak bir isim. Ötesi hep O…”

Tasavvufta, “fenâfillâh” ve “bekâbillâh” denilen keyfiyet budur. Ancak, muhabbetullâh istikâmetinde bu derecede ilerleyebilmek için, kalbin ona tahammül edecek bir liyâkat ve kifâyet kazanması lâzımdır. Bu ise, muhabbetli beşerî temrinlerle elde edilebilir.

Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh-, Rasûlullâh -sallâllâhü aleyhi ve sellem- Efendimizle her yeni buluşma ve sohbetinde ayrı bir vecd ve istiğrâk hâli yaşardı. Huzurlarındayken bile O’na olan muhabbet ve hasreti teskîn olacağı yerde daha da ziyâdeleşirdi. Nitekim birgün, bütün servetini Allâh Rasûlü -sallâllâhü aleyhi ve sellem-’in huzûruna getirip cân u gönülden infâk ettiğinde, muhabbet ve iltifât dolu sözlerle medh-i peygamberîye nâil oldu. Halbuki Hazret-i Sıddîk, Allâh Rasûlü -sallâllâhü aleyhi ve sellem-’in aşkıyla “ben”liğinden geçip artık Rasûlullâh -sallâllâhü aleyhi ve sellem-’in varlığında vücûd bulduğu için, iltifâten dahî bir “muhâtap” kabul edilmenin zımnında bulunan başkalarından biri olarak görüldüğü hissi, ona hayli ağır geldi. Bu his ile rûhunun derinliklerinde firkat ateşlerine benzeyen yakıcı bir ızdırap duydu. “Başkası” olarak telâkkî edilme endişesi içerisinde:

“–Yâ Rasûlâllah! Malım, canım ve her şeyim, «Siz»’den ayrı bir şey midir ki?” dedi.

Hazret-i Mevlânâ’nın gönül dilinde:

“Altın ne oluyor, can ne oluyor… İnci mercan da nedir, bir sevgiye harcanmadıktan, bir sevgiliye fedâ edilmedikten sonra?!” kelimeleriyle ifâde edilen hakîkat, sanki onun bu hâlini resmediyordu.

Yine birgün gönüller sultânı Fahr-i Kâinât Efendimiz -sallâllâhü aleyhi ve sellem-’in rahatsızlandığını duyan Hazret-i Sıddîk, üzüntüden kendisi de yatağa düşmüştü.

Bu aynîleşme sebebiyledir ki Allâh Rasûlü -sallâllâhü aleyhi ve sellem- de:

“–Ebû Bekir bendendir, ben de ondanım. Ebû Bekir dünyâda ve âhırette kardeşimdir.” (Tirmizî, Menâkıb, 20) buyurarak mânâ âlemindeki berâberliği ve kalbden kalbe gerçekleşen hâl akışını ifâde etmişlerdir.

İmâm Buhârî, bu hususta şöyle der:

“Ebû Bekir Sıddîk Hazretleri, Rasûlullâh -sallâllâhü aleyhi ve sellem-’in rûhâniyeti cihetiyle yıkanma ve temizlenme yerlerinde bile Allâh Rasûlü -sallâllâhü aleyhi ve sellem-’in mübârek sûretleriyle mânevî tecessümünden ayrılamadığını kendilerine arz etti.”

Hazret-i Ebû Bekr’in bu hâli karşısında Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem- de ölüm döşeğinde iken:

“Bütün kapılar kapansın; yalnız Ebû Bekr’inki kalsın!” (Cemu’l-Fevâid, V. 8609) iltifâtıyla, karşılıklı kalbî akımı ne güzel ifâde buyurmuşlardır.

Şeyh Sâdî-i Şîrâzî de, hâllerdeki sirâyet husûsiyetini şöyle ifâde eder:

“Ashâb-ı Kehf’in köpeği sâdıklarla berâber olduğu için büyük bir şeref kazandı. Öyle ki, Kur’ân-ı Kerîm’e ve târihe geçti. Lût Peygamber’in karısı ise fâsıklarla berâber olduğu için küfre dûçâr oldu.”

Yine Şeyh Sâdî, sâlih ve sâdıklarla ünsiyet netîcesinde meydana gelen “aynîleşme”yi “Gülistan” adlı eserinde temsîlî bir şekilde şöyle hikâye eder:

“Bir kişi hamama gider. Hamamda dostlarından biri kendisine temizlenmesi için güzel kokulu bir kil verir. Kilden, rûhu okşayan enfes bir râyiha yayılır. Adam kile sorar:

“–A mübârek! Senin güzel kokunla mest oldum. Haydi söyle, sen misk misin, anber misin?”

Kil ona cevâben şöyle der:

“–Ben misk de amber de değilim. Alelâde bir toprağım. Lâkin, bir gül fidanının altında bulunuyor ve gül goncalarından süzülen şebnemlerle her gün ıslanıyordum. İşte hissettiğiniz, gönüllere ferahlık veren bu râyiha, o güllere âiddir.”

İşte bu misâldeki mânânın da işâret ettiği üzere, samîmiyet, teslîmiyet ve tevâzû ile, gönüllerini Hak dostlarının önüne serenler, tâlibi oldukları güzelliğin akislerine bir tecellîgâh hâline gelirler. Tıpkı gökteki ayın, kendine âid bir ziyâsı olmamasına rağmen, güneşe dönük olan yüzünün aldığı nûr huzmelerini aksettirmek sûretiyle güneşin bir husûsiyetinden hisse alması gibi böyleleri de beşeriyyetin zulümât ile kararmış gecelerine -âdetâ- parlak birer kandil olurlar.

Bu itibarla Yûnus Emre Hazretleri şöyle der:

Gökten inen dört kitabı

Günde bin kez okur isen,

Erenlere münkir isen,

Dîdâr ırak senden yana!..

Miskin Yûnus erenlere,

Tekebbür olma, toprak ol!

Topraktan biter küllîsi

Gülistandır toprak bana!..

Sen bu cihân mülküne

Geldim, gelmedim deme.

Tut evliyâ eteğin

Zinhar elinden koma!..

…….

Erenler bir denizdir,

Âşık gerek dalası…

Yâ Rabbî! Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem- ile ashâb-ı kirâm arasında tahakkuk eden sohbetlerdeki güzellikleri bizim kalblerimize de ihsân eyle! Bizleri sâlihler cemâatiyle birlikte haşreyle!

Âmin!..

 

Kaynak: GÖNÜL BAHÇESİNDEN MUHABBETTEKİ SIR - Osman Nuri Topbas