(202/817-275/888)
Kütüb-i Sitte adi verilen büyük hadis mecmuâlarinin Buhâri ve
Müslim'den sonra gelen Sünen'in müellifi olan büyük muhaddis.
"Imam", "Seyhu's-Sünne", "Mukaddemu'l-Huffâz" ve
"Muhaddisu'l-Basra" gibi ünvanlara sahip olan Ebû Dâvûd, 817'de Sicistan'da
dogdu. Tam adi, Ebû Dâvûd Süleyman b. El-Es'as b. Ishak b. Besir b. Seddad b.
Amr b. Imrân el-Ezdi es-Sicistâni'dir. Büyük dedelerinden Imrân, Siffin'de Hz.
Ali'nin yaninda sehid düsmüstür. Oglu Ebû Bekr Abdullah da meshur bir
muhaddistir.
Ebû Dâvûd, hadis ilimlerinin altin çaginda, III. asirda yasadi.
Ilim tahsilinde Irak, Sam, Misir, Cezretü'l-Arap okullari, Horasan, Rey, Herat,
Kûfe, Bagdad, Tarsus, Basra gibi yerleri dolasmistir. Hocalari arasinda Ahmed b.
Hanbel (241/855), Kuteybe b. Saîd (240/854), Yahyâ b. Maîn (233/847), Halef b.
Hisâm (227/841) gibi büyük ilim sahibi kimseler görülmektedir. O günün ilim
çevrelerinin en mûteber kisileri Ebû Dâvûd'un bu saydigimiz hocalari idi. Ebû
Dâvûd hadis ilminde taklide karsi olmus, tahkike yönelmistir. Islâm dünyasinda
yüzyillarca okutulan "Kitâbü's-Sünen" onun arastirmaciligina, münekkidligine en
güzel örnektir. Kitâbü's-Sünen, hadis ilimlerinde en çok sözü edilen Kütüb-i
Sitte'nin üçüncüsüdür. Tirmizî ve Nesâî onun talebeleri arasinda yer alir. Ebû
Dâvûd'u, Sâfii veya Hanbeli mezhebine tâbi gösterilmesine ragmen, müstakil bir
muhaddis olarak görmek daha dogru olur (Mübârekruri, Mukaddimetu
Tuhfetu'l-Ahvezî, I, 352), Sünen'ini gerçekte Ahmed b. Hanbel okumus ve
onaylamistir; ama bu onun Hanbeli oldugunu göstermez. Ebû Dâvud dâima hadisle
ugrasmis, mezhebî bir mensubiyeti îmâ eden beyânina rastlanmamistir. Sünen'i,
besyüzbin hadis arasindan seçtigi dörtbinsekizyüz hadisi ihtiva eder. Eserini
takdim ederken, "müslümanin din; hayati için dört hadisin yeterli oldugunu"
söyleyebilmistir. O dört hadis sunlardir:
1. "Ameller, niyetlere göredir. "
2. "Mâlâyâniyi (bos, gereksiz seyler) terketmesi kisinin olgun
mü'min oldugunu gösterir".
3. "Kendisi için istedigini mü'min kardesi için de istemedikçe
kisi kâmil mü'min olamaz."
4. "Helâl belli, haram bellidir. Aralarinda süpheli bazi isler
de vardir..."
Gerçekten tam bir Islâmî hayat için temel ilke olabilecek ve
bir toplumu ayakta tutabilecek özelliklere sahip olan bu hadis ölçüsü daha
sonralari "Islâm ahkâminin üzerinde dönüp durdugu" baslica esaslari teskil
etmistir (Zehebî, Siyeru A'lâmi'n-Nübelâ, XIII, 210).
Ebû Dâvûd 275/888 tarihinde, arkasinda on dokuz eser birakarak
Basra'da yetmisüç yasinda vefât etmistir. Eserlerinden dördü basilmistir (Sünen,
1, I-3; es-Semseddin Sâmî, Kâmûsü'l-A'lâm. I. 714).
Eserleri:
1. Kitâbü's-Sünen: III. asirda muhaddisler, Sünenleri yazarak,
sadece ahkâm hadislerini ortaya çikardilar. Sünen, fikih bâblarina göre
düzenlenmis ahkâm hadislerini toplamaktadir. Ebû Dâvûd'a kadar, Câmi' ve Müsned
diye isimlendirilen hadis kitaplari, hadisleri; ahbâr, kissalar, mevâiz, âdâb,
ahkâm konularinda topluca veriyorlardi. Sünenin ilk kez ahkâm hadislerini
toplamasi ve kirk yil Ebû Dâvûd'un onu okutmasi, nüshalarinin arasinda görülen
farklarin bu fikhî özelligi dolayisiyla zaman içinde çikarma-eklemelerin
yapildigini göstermektedir. Ebû Dâvûd eseri için mukaddime yazmamasina ragmen,
Mekkelilere yazdigi "Risâletün ilâ ehli Mekke" adli mektubunda eserinden söyle
söz etmektedir: "Eserin tamaminin bildigim en sahih hadislerden mütesekkil
olduguna emin olabilirsiniz. Kitabin hacmi büyümesin diye bir konudaki birçok
sahih hadisten bir veya iki hadis verdim. Kitapta bir hadisi iki veya üç degisik
senedle tekrar etmissem, sebebi, farkli ve fazla bilgi ihtivâ etmesindendir.
Çogu kez uzun hadisleri kisalttim. Bir mevzûda mürsel hadisin ziddina bir müsned
hadisin mevcud olmadigi veya müsned hadis olmadigi yerde, her ne kadar kuvvet
bakimindan müsned hadis gibi olmasa da mürsel hadisle ihticâc olunur. Kitabimda,
hadisi terkedilmis râviden alinma herhangi bir rivâyet yoktur. Ayni konuda
kendisinden baska ona benzer herhangi bir hadis bulamadigimdan dolayi münker bir
hadise yer vermissem onun münker oldugunu mutlaka açikladim. Kili kirk
yararcasina hadis toplayan benden baska biri yoktur herhalde. Bu öyle bir
kitaptir ki, Nebi (s.a.s.)'den sahih isnadla vârid olan her sünnet onda
mevcuttur. Kur'ân-i Kerîm'in disinda insanlarin ögrenimine bundan daha çok
ihtiyaç duyacaklari bir baska kitap bilemiyorum. Fikhi meseleler, Süfyân
es-Sevrî, Mâlik ve Safii'nin meseleleridir. Topladigim hadisler de bu
meselelerin nassini teskil etmektedir. Sünen'e aldigim hadislerin büyük
çogunlugu meshur hadislerdir. Meshur, muttasil ve sahîh olan hadîsi reddetmek
kimsenin haddi ve hakki degildir. Sünen'e sadece ahkâm hadislerini aldim. Eserde
mevcut dört bin sekiz yüz, hadisin tamami ahkâma âittir" (Adva'us-Seria, V.
1394). Concordance'd a Sünen, kirk kitap ve bin sekiz yüz seksen dokuz babtan
meydana gelmektedir. Bu bölümler söyledir: et-Tahâre, es-Salât, Salâtu'l
Istiska, Salâtü's-Sefer, Salâtu't-Tatavvu, Sehru Ramazan, Sucûdu'l Kur'ân, Vitr,
ez-Zekât, el-Lukata, el-Menâsik, en-Nikâh, et-Talâk, es-Savm, el-Cihad,
el-Edâhî, es-Sayd, el-Vasâya, el-Ferâiz, el-Harac ve'l Imâre ve'l Fev.
el-Cenâiz, el-Eymân ve'n-Nuzûr, el-Büyû', el-Buyû' ve'l-Icâre, el-Akdiye,
el-Ilm, el-Esribe, el-Et'ime, et-Tibb, el-Itâk, el-Hurûf ve'l-Kirâe, el-Hammâm,
el-Libâs, et-Tereccül, el-Hâtem, el-Fiten, el-Mehdî, el-Melâhim, el-Hudûd,
ed-Diyât, es-Sünne, el-Edeb.
Sünen'de sülâsi rivâyet yeralmaz. Onalti tane kutsî hadis
bulunmaktadir. Hadisleri alti gruptur: Sahih lizâtihi, sahihe benzer, sahihe
yakin, siddetli vehn olan hadisler, 'hakkinda birsey söylemediklerim sahihtir'
dedikleri, hasen li gayrihi olabilecek hadisler (Kâtip Çelebi, Kesfü'z-Zunûn,
II, 1005). Buhâri ve Müslim'in birlikte tahric ettigi hadisler kitabin yarisini
teskil eder. Ebû Dâvûd kitabina sahih, hasen, leyyin ve amel edilebilir
hadisleri almistir. Ona göre asiri derecede zayif olmayan hadis rey ve kiyastan
evlâdir.
Sünen'de yeralan bazi sahih hadisler Sahihayn'da bulunmaz.
Süpheli hadisleri ise, illetlerini açiklayarak almistir. Sünen, hadis
kitaplarinin ikinci tabakasina dahildir (ed-Dihlevî, Hüccetullahi'l-Bâliga, I,
283). Talebelerinden yedisi tarafindan rivâyet edilmistir ki, en sahih ve yaygin
rivâyet el-Lu'luî'nin eseridir (J.Robson, Sünen-i Ebû Dâvud Nüshalarinin
Rivâyeti, Trc: Talat Koçyigit, A ÜIFD, 1956, V, 1-4, 175)
Sünen-i Ebû Dâvûd Kahire (1280), Delhi (1283), Luknov
(1840-1888). Haydarabad (1321) Misir (1935-1950), gibi merkezlerde bir kaç kez
basilmistir. Türkçe'de Ebû Dâvûd'un Sünen'i 1983'de yayinlanmistir. 1987 yilinda
eserin, tercüme ve serhi yayinlanmaya baslanmistir. Sünen'in ilk serhini "Meâlim
Es-Sünen" adiyla Ebû Süleyman Hattâbî (388/998) yapmistir.
Ebû Dâvûd'un diger eserleri sunlardir:
2. Risâletuhu fi Vasfi Kitâbü's-Sünen: Eseri Kitâbu's-Sünen ile
ilgili olarak yazdigi ve yukarida sözkonusu ettigimiz mektuptur.
3. el-Merâsil: Mürsel hadislerle ilgili eseri.
4. Mesâiiu'l-Imam Ahmed: Fikih konularina göre tasnif edilen ve
Ahmed b. Hanbel'e sorulan soru ve cevaplari kapsar. Diger önemli eserleri de
sunlardir: el-Mesâil, en-Nâsih ve'l-Mensuh, Kitâbu'z-Zühd, Kitâbu'l-Kader,
Kitâbu'l-Ba's ve'n-Nüsûr, Delâilu'n-Nübüvve, et-Teferrüd fi's-Sünen,
Fedâilu'l-Ensâr, Müsned-u Mâlik, ed-Dua, Ibtidâu 'l- Vahy, Ahbâru'l-Havâric.
Ahmet AGIRAKÇA
Sait KIZILIRMAK
